Ο Ποιητής και Συγγραφέας Δημήτρης Πιστικός

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Δημήτρης Πιστικός γεννήθηκε στο Παναιτώλιο της Αιτωλίας το 1948. Τελείωσε το Δημοτικό στο Παναιτώλιο και στη συνέχεια το Γυμνάσιο Αρρένων Αγρινίου. Το έτος 1966 εισήλθε κατόπιν εξετάσεων στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου σπούδασε Νομικά και μετά την αποφοίτηση του (1972) Πολιτικές Επιστήμες. Γράφτηκε ως ασκούμενος δικηγόρος στο Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών το 1972 και το 1975 διορίστηκε ως δικηγόρος Αθηνών.  Το 1989 μετατέθηκε στον Πειραιά όπου ήδη από το διορισμό του είχε ανοίξει το δικηγορικό του γραφείο. Μετά την αποχώρησή του από τη δικηγορία ανακηρύχτηκε το 2009 επίτιμος δικηγόρος Πειραιά «ως ελάχιστη τιμή για το ήθος του, τη συμβολή του στην προώθηση της νομικής επιστήμης και τον υποδειγματικό τρόπο που άσκησε το λειτούργημά του κατά τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του». Από το 1966 μέχρι σήμερα ζει στον Πειραιά.
Τους πρώτους του στίχους άρχισε να γράφει  στην Τετάρτη Δημοτικού. Έκτοτε, δε σταμάτησε ποτέ να γράφει και να διαβάζει Έλληνες και ξένους ποιητές, πεζογράφους και κριτικούς, ιδιαίτερα στα τελευταία γυμνασιακά χρόνια. Πρωτοεμφανίστηκε στα Γράμματα μαθητής Γυμνασίου το 1965 με ένα πεζοτράγουδο στο περιοδικό «Διαλεκτική» του Αγρινίου. Η δικτατορία του 1967, τον βρήκε πρωτοετή φοιτητή της Νομικής Αθηνών. Το έτος 1977 δημοσιεύτηκε ένα πεζό του στο περιοδικό «Κλεψύδρα». Το 1990 ανθολογήθηκε από τον Πάνο Παναγιωτούνη με δύο ανέκδοτα ποιήματα στην Ανθολογία Δικηγόρων Ποιητών που εξέδωσε ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών. Το 1991 αποφάσισε να εκδώσει την πρώτη του ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Αναγνώστη», όπου συμπεριέλαβε δειγματοληπτικά και ελάχιστα ποιήματα της προηγούμενης περιόδου. Ακολούθησαν οι ποιητικές συνθέσεις και συλλογές: «Ηλιοπαιδεία» 1992, (Α΄ Βραβείο της Ε.Ε.Λ.), «Η Ένατη Σταυροφορία» 1997, «Η Μικρή Ανάγνωση» 1999 (Βραβείο «Μ. Αυγέρη» της Ε.Ε.Λ.), «Οι Χαιρετισμοί της Χίου» 2001, β΄έκδοση 2005 (μελοποιήθηκε με τη μορφή ελληνικής καντάτας από τη μουσικοσυνθέτρια Ελένη Γκαϊτατζή), «Διαβάζοντας την Αντιγόνη με το φεγγάρι» 2004 (τρίγλωσση έκδοση, ελληνικά, αγγλικά και ισπανικά) και «Τα Υφαντά της Νύχτας» 2006 (μεταφράστηκε ολόκληρο στα πολωνικά και κυκλοφορεί στην Πολωνία από τις εκδόσεις «Heliodor»). Το 2012 κυκλοφόρησε ένα «Ανθολόγιο», με μονόστιχα, δίστιχα και τρίστιχα αποστάγματα μέρους της μέχρι τότε ποίησης του με πρόλογο, ανθολόγηση και επιμέλεια της Ελένης Γκαϊτατζή. Ακόμη εξέδωσε την ποιητική ανθολογία με τίτλο «Ζωγραφιά Λαλούσα»1997, καθώς και το θεατρικό «Ο Άνθρωπος που ερχόταν από το Νερό» 1997 (Δικαστικό Δράμα, Α΄Παράσταση 30-8-1998, στη Φρεαττύδα Πειραιά, Β΄παράσταση στο αρχαίο θέατρο των Οινιάδων) το οποίο τυπώθηκε και στην Αγγλική γλώσσα με τίτλο «The Man who came from the Waters». Το 2001 κυκλοφόρησε ο τόμος δοκιμίων του με τίτλο «Ομήρου Οδύσσεια, Νεκυία, λ΄ραψωδία».
Είναι κάτοχος της αρχαίας, ελληνιστικής και μεσαιωνικής ελληνικής γραμματείας. Έχει μεταφράσει Αρχαίους Έλληνες ποιητές και επιγραμματοποιούς (Όμηρο, Σοφοκλή, Ορφικούς, Ιβύκο, Αλκαίο, Σαπφώ, Αλέξανδρο Αιτωλό, Άσμα Ασμάτων, Απολλινάριο, κ.α.). Συνεργάστηκε με πλείστα λογοτεχνικά περιοδικά της πρωτεύουσας και της περιφέρειας, όπου δημοσίευε ποιήματα, δοκίμια και σχόλια. Παράλληλα ζωγραφίζει. Ζωγραφικοί του πίνακες κοσμούν εξώφυλλα λογοτεχνικών βιβλίων και περιοδικών και ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές. Είναι μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της εφημερίδας «Δικηγορική Επικαιρότητα», της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών, της Ένωσης Αιτωλοακαρνάνων Λογοτεχνών (στην οποία διετέλεσε και Αντιπρόεδρος), της Φιλολογικής Στέγης Πειραιά, του Πειραϊκού Συνδέσμου, του Κέντρου Σημειολογίας Θεάτρου του «Πανεπιστημίου Αθηνών, της Εταιρείας Παπαδιαμαντικών Σπουδών, της Αιτωλικής Πολιτιστικής Εταιρείας και άλλων Συλλόγων. Για μια οκταετία υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Αγρινίου στο οποίο εκλέχτηκε και πρόεδρος της Καλλιτεχνικής του Επιτροπής. Εκτός από τις ομιλίες του για θέματα και προβλήματα του πολιτισμού και της τέχνης (κυρίως ποίησης) καθώς και για πρόσωπα της πνευματικής μας ζωής, επιμελήθηκε ο ίδιος αφιερώματα περιοδικών σε ποιητές (Ν. Γ. Πεντζίκης, Τάκης Αντωνίου, Γιώργος Σεφέρης) και σε πεζογράφους και κριτικούς συγγραφείς (Δ. Γιάκος). Διετέλεσε πρόεδρος και μέλος επιτροπών πανελλήνιων ποιητικών διαγωνισμών. Φιλοξενήθηκε και παραχώρησε συνεντεύξεις του σε περιοδικά και έλαβε μέλος σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές. Περιοδικά και εφημερίδες έκαμαν αφιερώματα στο έργο του και πολλοί κριτικοί δημοσίευσαν μελέτες, κριτικές και δοκίμια γι’ αυτό. Έλαβε μέρος ως εισηγητής σε τοπικά και πανελλήνια λογοτεχνικά και επιστημονικά συνέδρια και διοργάνωσε διήμερο συμπόσιο στον Πόρο για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Γιώργου Σεφέρη. Ειδικό αφιέρωμα στο έργο του επιμελήθηκε ο Φώτης Δημητρακόπουλος στο περιοδικό «Ακτή» της Κύπρου (τεύχος 40, Φθινόπωρο 1999), ο Γιάννης Καραμητσόπουλος στον «Ίβυκο» (Μάρτης 2005) και ο Μόσχος Κεφάλας στο 31ο τεύχος του περιοδικού «3η Χιλιετία» (2007). Ποιήματά του έχουν μεταφραστεί στα Ιταλικά, Γαλλικά, Αγγλικά, Ισπανικά, Πολωνικά, Σερβικά, Αλβανικά και περιλαμβάνονται σε ελληνικές και ξένες ανθολογίες. Ορισμένα από τα ποιήματά του μελοποιήθηκαν από σύγχρονους συνθέτες.
Ξεχωριστά αγάπησε ο Δημήτρης Πιστικός και τη θετή, δεύτερη πατρίδα του, τον Πειραιά. Έγραψε και δημοσίευσε πολλά ποιήματα και δοκίμια τα οποία έχουν ως αντικείμενο την πόλη, τη φυσιογνωμία της, τα πνευματικά της πρόσωπα και την ποιητική του χώρου. Συνεργάστηκε με /όλα σχεδόν τα γνωστά Πειραϊκά περιοδικά του καιρού του («Πολιτιστική Πράξη», «Αντιπαραθέσεις», «Πειραϊκά Γράμματα», «Φιλολογική Στέγη», «Λιμάνι»)καθώς και με πειραϊκές εφημερίδες δημοσιεύοντας ποιήματα, δοκίμια και βιβλιοκριτικές. Έκαμε ομιλίες για πρόσωπα και πράγματα της νεοελληνικής ποίησης στις αίθουσες του Δημοτικού Θεάτρου, του Πειραϊκού Συνδέσμου, του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιώς, του Πρώην Γαλλικού Ινστιτούτου, του «Ζήνωνα», της Δημοτικής Πινακοθήκης κ.λ.π. Έγραψε και δημοσίευσε δοκίμια για πολλούς ανθρώπους των πειραϊκών γραμμάτων (Στέλιος Γεράνης, Κώστας Θεοφάνους, Μόσχος Κεφαλάς, Γιάννης Ιωσηφέλλης, Μαντώ Κατσουλού, Πέτρος Λακούτσης, Φάνης Μούλιος κ.ά.). Τα τελευταία έτη είναι επιμελητής του πειραϊκού λογοτεχνικού περιοδικού «Πειραϊκά Γράμματα».
Ο Δημήτρης Πιστικός έχει σαφή ιστορική, κοινωνική, οικολογική και αισθητική συνείδηση. Για τη συμβολή του στα Ελληνικά Γράμματα έλαβε πολλές φορές τιμητικές διακρίσεις από Συλλόγους και πολιτιστικούς φορείς. Το Μάιο του 2006 ο Δήμος Πειραιά οργάνωσε εκδήλωση στη Δημοτική Πινακοθήκη τιμώντας την πνευματική προσφορά του. Στο ποιητικό έργο του διακρίνεται ένας υψηλός τόνος, πρωτοτυπία, πυκνότητα ύφους, αξιοποιημένη ποιητικά αρχαιογνωσία, δυναμισμός και μεθοδική επεξεργασία της μορφής των στίχων. Συνδυάζει το λυρισμό με της ιδέες και επανέρχεται σε θέματα-πρότυπα που διαρκούν. Αρκετά συχνά επιχειρεί αναφορές σε σύμβολα του γενέθλιου αιτωλικού τοπίου. Στα δοκίμιά του, αναγνωρίζεται ο άρτιος θεωρητικός του εξοπλισμός, η διεισδυτική του δύναμη και η αφομοιωμένη γνώση πάνω σε καίρια ζητήματα του πνευματικού μας γίγνεσθαι. ΤΟ ευρύ θεματολογικό του φάσμα φανερώνει το σοβαρό προβληματισμό του για την κοινωνία, την ιστορία, τα φαινόμενα της σύγχρονης εποχής, την ταυτότητα, την παράδοση, τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και την προσήλωση του σε μείζονα και ελάσσονα λογοτεχνικά πρόσωπα και ζητήματα ενώ παράλληλα θεμελιώνει και ισχυροποιεί μία διαρκή και αδιάσπαστη εικόνα  της ελληνικής ποίησης. Τα δοκίμια αυτά διαπνέονται από αδέσμευτη μαχητική διάθεση και διατυπώνουν ένα διαχρονικό ελληνικό κανόνα. Το μέγιστο μέρος του έργου του (ποίηση, δοκίμια, θεατρικά έργα, μυθιστορήματα, διηγήματα, μεταφράσεις) είναι ανέκδοτο.

ΠΙΣΤΙΚΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (από την Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Ελληνικής Λογοτεχνίας)

Πιστικός Δημήτρης (1948-) δικηγόρος, συγγραφέας και ποιητής. Γεννήθηκε στο Παναιτώλιο της Αιτωλίας. Ο πατέρας του επαγγελματίας οδηγός , ήταν από το Αγγελόκαστρο και η μητέρα του από τη Ζάκυνθο. Γαλουχήθηκε με ποιήματα του Διονυσίου Σολωμού και με δημοτικά τραγούδια. Τελείωσε το δημοτικό στο Παναιτώλιο και στη συνέχεια το Γυμνάσιο Αρρένων Αγρινίου, όπου είχε την τύχει να μαθητεύσει σε σπουδαίους φιλολόγους όπως ο Βασίλης Σαλάκος, η Παναγιώτα Βαλληνδρά, ο Κώστας Τριανταφυλλίδης, ο Δημοσθένης Γεωργοβασίλης και στις δύο τελευταίες τάξεις, ο μετέπειτα καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γρηγόρης Κωσταράς. Τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια ήταν δύσκολα. Το έτος 1966 εγγράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου σπούδασε Νομικά και μετά την αποφοίτησή του (1972) Πολιτικές Επιστήμες.
Κατά τη διάρκεια των φοιτητικών διακοπών, επέστρεφε στο χωριό του και βοηθούσε την πατρική οικογένεια στια καπνοτόπια και στις άλλες γεωργικές δουλειές. Τα έτη 1973-1975 υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία ως απλός στρατιώτης διαβιβαστής (χειριστής τηλετύπου) στην Κόρινθο, στο Χαϊδάρι, Λάρισα, Χολαργό. Παράλληλα γράφτηκε ως ασκούμενος δικηγόρος στο Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών το 1972 και το 1975 διορίστηκε Δικηγόρος Αθηνών. Το 1989 μετατέθηκε στον Πειραιά όπου ήδη από το διορισμό του είχε ανοίξει το δικηγορικό του γραφείο.
Τους πρώτους του στίχους άρχισε να γράφει στην Τετάρτη τάξη του Δημοτικού. Έκτοτε δε σταμάτησε να γράφει και να διαβάζει Έλληνες και ξένους ποιητές, πεζογράφους και κριτικούς, ιδιαίτερα στα τελευταία γυμνασιακά χρόνια. Πρωτοεμφανίστηκε στα Γράμματα μαθητής Γυμνασίου, το 1965, με ένα πεζοτράγουδο στο περιοδικό «Διαλεκτική» του Αγρινίου. Η δικτατορία του 1967, τον βρήκε πρωτοετή φοιτητή της Νομικής Αθηνών. Σε όλη τη διάρκεια της δικτατορίας και παρά το γεγονός ότι την περίοδο αυτή η ποιητική του δημιουργία υπήρξε ιδιαίτερα αποδοτική, προτίμησε, για λόγους αρχής, το δρόμο της εκδοτικής αποχής σε αντίθεση με άλλους νέους ποιητές της γενιάς του που εμφανίστηκαν είτα με ατομικές ποιητικές συλλογές είτα με συλλογικές εκδόσεις. Η στάση του αυτή συνεχίστηκε και στη Μεταπολίτευση για άλλους λόγους (μαχόμενη δικηγορία, οικογενειακές υποχρεώσεις κλπ._. Το έτος 1977 δημοσιεύτηκε πεζό του στο περιοδικό «Κλεψύδρα» που εξέδιδε στην Έδεσσα ο επιστήθιος φίλος του, ποιητής και εκπαιδευτικός, Γιάννης Τόλης. Το 1990 ανθολογήθηκε από τον Πάνο Παναγιωτούνη με δύο ανέκδοτα ποιήματα στην Ανθολογία Δικηγόρων Ποιητών που εξέδωσε ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών.
Το 1991 κυκλοφόρησε την πρώτη του ποιητική συλλογή με τον τίτλο «Ανάγνωση», όπου συμπεριέλαβε δειγματοληπτικά και ελάχιστα ποιήματα της προηγούμενης περιόδου. Ακολούθησαν οι ποιητικές συνθέσεις και συλλογές: «Ηλιοπαιδεία» 1992 (Α΄Βραβείο της Ε.Ε.Λ.), «Η Ένατη Σταυροφορία» 1997 |(Βραβείο «Μ. Αυγέρη» της Ε.Ε.Λ.), «Οι χαιρετισμοί της Χίου» 2001, β΄ έκδοση 2005 (μελοποιήθηκε με τη μορφή λαϊκής καντάτας από τη μουσικοσυνθέτρια Ελένη Γκαϊτατζή), «Διαβάζοντας την Αντιγόνη με το φεγγάρι» 2004 {τρίγλωσση έκδοση, ελληνικά, αγγλικά (μετάφραση της Ιρλανδέζας ποιήτρια; Άμυ Μιμς) και ισπανικά (μετάφραση Δανάης Στρατηγοπούλου και Βίκτορα Ιβάνοβιτς) και «Τα Υφαντά της Νύχτας» 2006. Η συλλογή αυτή μεταφράστηκε στα Πολωνικά και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Heliodor». Προλογίζεται από τον ελληνιστή Παβέου Προύπκα και παρουσιάστηκε στη Βαρσοβία σε τιμητική εκδήλωση για τον ποιητή τον Απρίλιο του 2008. Το 2012 κυκλοφόρησε το «Ανθολόγιο» με μονόστιχα, δίστιχα και τρίστιχα αποστάγματα μέρους της μέχρι σήμερα ποίησής του με πρόλογο, ανθολόγηση και επιμέλεια της Ελένης Γκαϊτατζή.
Ακόμη εξέδωσε ποιητική ανθολογία με τίτλο «Ζωγραφιά Λαλούσα» 1997, καθώς και το Θεατρικό «Ο Άνθρωπος που ερχόταν από το Νερό» 1997 (Δικαστικό Δράμα, Α΄ παράσταση 30-5-1998, στη Φρεαττύδα Πειραιά, Β΄ παράσταση στο αρχαίο θέατρο των Οινιάδων) το οποίο τυπώθηκε μεταφρασμένο από την Αγάπη Νταϊφά και στην Αγγλική γλώσσα με τίτλο «The Man who came from the Waters». Το έργο, το οποίο σκηνοθέτησε ο Λεωνίδας Λοϊζίδης, σε σκηνογραφία της Δέσποινας Βολίδη και μουσική επιμέλεια Δημήτρη Σταθακόπουλου και στο οποίο πρωταγωνιστούσαν γνωστοί ηθοποιοί του Εθνικού Θεάτρου όπως ο Χρήστος Πάρλας και ο Τάκης Βουλαλάς, είχε επιτυχία, κίνησε το ενδιαφέρον του ευρύτερου κοινού και του έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου και γράφτηκαν γι’ αυτό και για την παράσταση αρκετές εγκωμιαστικές κριτικές. Το 2001 κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος δοκιμίων του με τίτλο «Εκ των προτέρων» και το 2007 ο δεύτερος με τίτλο «Εκ του συστάδην».
Ο Δημήτρης Πιστικός είναι κάτοχος της αρχαίας και μεσαιωνικής ελληνικής γραμματείας. Το 2008 κυκλοφόρησε με πρόλογο μετάφραση και επίμετρο το βιβλίο «Ομήρου Οδύσσεια -Νεκυία, λ΄ ραψωδία». Έχει μεταφράσει επίσης σκόλια (συμποτικά τραγούδια )και ποιήματα πολλών αρχαίων Ελλήνων ποιητών και επιγραμματοποιών (Όμηρο, Σοφοκλή, Ορφικούς, Ίβυκο, Αλκαίο, Σαπφώ, Αρχίλοχο, Ανακρέοντα, Σιμωνίδη, Αντίπατρο Θεσσαλονικέα, Καλλίμαχο, Αλέξανδρο Αιτωλό, Φάλαικο, Απολλινάριο, Άσμα Ασμάτων, κ.ά.).
Στα 1999-2000 διετέλεσε επιμελητής έκδοσης του περιοδικού «Παναιτώλιο». Συνεργάστηκε με πλείστα λογοτεχνικά περιοδικά της πρωτεύουσας και της περιφέρειας, όπου δημοσίευσε ποιήματα, δοκίμια και σχόλια. Ζωγραφικοί του πίνακες κοσμούν εξώφυλλα λογοτεχνικών βιβλίων και ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές. Είναι από το Μάρτη του 2008 επίτιμο μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Πειραιώς και μέλος της Συντακτικής Επιτροπής της εφημερίδας «Δικηγορική Επικαιρότητα» της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, της Ένωσης Αιτωλοακαρνάνων Λογοτεχνών (στην οποία διετέλεσε αντιπρόεδρος), της Φιλολογικής Στέγης Πειραιά, του Πειραϊκού Συνδέσμου, του Κέντρου Σημειολογίας Θεάτρου του Πανεπιστημίου Αθηνών, της Εταιρείας Παπαδιαμαντικών Σπουδών, της Αιτωλικής Πολιτιστικής Εταιρείας και άλλων Συλλόγων. Υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου στο οποίο εκλέχτηκε και Πρόεδρος της Καλλιτεχνικής του Επιτροπής. Εκτός από τις ομιλίες του για θέματα και προβλήματα του πολιτισμού και της τέχνης (κυρίως ποίησης) καθώς και για πρόσωπα της πνευματικής μας ζωής, επιμελήθηκε ο ίδιος αφιερώματα περιοδικών σερ ποιητές (Ν. Γ. Πεντζίκης, Τάκης Αντωνίου, Γιώργος Σεφέρης) και σε συγγραφείς (Δ. Γιάκος). Διετέλεσε μέλος και πρόεδρος επιτροπών πανελλήνιων ποιητικών διαγωνισμών. Φιλοξενήθηκε και παραχώρησε συνεντεύξεις του σε περιοδικά και έλαβε μέρος σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές. Περιοδικά και εφημερίδες έκαμαν αφιερώματα στο έργο του και πολλοί κριτικοί δημοσίευσαν γι’ αυτό βιβλιοπαρουσιάσεις, δοκίμια, κριτικές και μελέτες. Το έργο του παρουσιάστηκε ,επίσης, με δημόσιες ομιλίες γνωστών προσώπων της λογοτεχνίας και της διανόησης. Έλαβε μέρος ως εισηγητής σε λογοτεχνικά και επιστημονικά συνέδρια και το Σεπτέμβρη του 2000 διοργάνωσε διήμερο συμπόσιο στον Πόρο για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του Γιώργου Σεφέρη. Τα τελευταία χρόνια είναι επιμελητής στο λογοτεχνικό περιοδικό «Πειραϊκά Γράμματα» το οποίο εκδίδει ο Πειραϊκός Σύνδεσμος.
Ειδικό αφιέρωμα στο έργο του επιμελήθηκε ο Φώτης Δημητρακόπουλος στο 40ο τεύχος του περιοδικού «Ακτή» της Κύπρου (Φθινόπωρο 1999), ο Γιάννης Καραμητσόπουλος σε ειδική έκδοσητου «Ίβυκου» με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης (Μάρτης 2005) και ο Μόσχος Κεφάλας στο 31ο τεύχος του περιοδικού «3η Χιλιετία» (Ιανουάριος – Φεβρουάριος – Μάρτιος 2007). Η παρουσία του έχει καταχωριστεί σε έγκυρα λεξικά, οδηγούς και εγκυκλοπαίδειες. Ποιήματα του έχουν μεταφραστεί στα Ιταλικά, Γαλλικά, Αγγλικά, Πολωνικά, Σέρβικα, Αλβανικά και Ισπανικά και περιλαμβάνονται σε ανθολογίες. Ορισμένα από τα ποιήματά του μελοποιήθηκαν από σύγχρονους συνθέτες, ερμηνεύτηκαν από γνωστούς Έλληνες τραγουδιστές και παρουσιάστηκαν σε χώρους όπως: Δημοτικό Θέατρο Πειραιώς, Βίλα «Γαλήνη» (Πόρος), Πολιτιστικό Κέντρο Κερατσινίου «Μελίνα Μερκούρη», Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός», Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιώς, αίθουσα εκδηλώσεων της Εταιρείας Ελλήνων λογοτεχνών κ.ά. Για τη συμβολή του στα Ελληνικά Γράμματα έλαβε τιμητικές διακρίσεις από Συλλόγους και πολιτιστικούς φορείς. Το Μάιο του 2006 ο Δήμος Πειραιά οργάνωσε εκδήλωση στη Δημοτική Πινακοθήκη τιμώντας την πνευματική προσφορά του. Στις 27 Φεβρουαρίου ο Δήμος Πειραιά τον βράβευσε «για την προσφορά του στα Πειραϊκά Γράμματα».
Ο Δημήτρης Πιστικός έχοντας αφομοιώσει καλά τη μακραίωνη ελληνική ποιητική παράδοση απέκτησε σαφή ιστορική, κοινωνική, οικολογική και αισθητική συνείδηση. Στο ποιητικό έργο του διακρίνεται ένας υψηλός τόνος, πρωτοτυπία, πυκνότητα ύφους, συνθετική ικανότητα, αξιοποιημένη ποιητική αρχαιογνωσία, δυναμισμός και μεθοδική επεξεργασία της μορφής των στίχων. Συνδυάζει αρμονικά το λυρισμό με τις ιδέες και επανέρχεται σε θέματα – πρότυπα που διαρκούν. Αρκετά συχνά επιχειρεί αναφορές σε σύμβολα του γενέθλιου τόπου και σε πρόσωπα και γεγονότα του αρχαίου κόσμου για να φωτογραφίσει τη σύγχρονη ελληνική και παγκόσμια πραγματικότητα.
Στα δοκίμια του, αναγνωρίζεται ο άρτιος θεωρητικός του εξοπλισμός, η διεισδυτική δύναμη και η γνώση του πάνω σε καίρια ζητήματα του πνευματικού μας γίγνεσθαι. Το ευρύ θεματολογικό του φάσμα φανερώνει το σοβαρό προβληματισμό του για την κοινωνία, την ιστορία, τα φαινόμενα και τα ρεύματα της σύγχρονης εποχής, την ταυτότητα, την παράδοση, τη γλώσσα και την προσήλωσή του σε μείζονα και ελάσσονα λογοτεχνικά πρόσωπα και ζητήματα. Γενικά, θεμελιώνει μία μακραίωνη παράδοση και αδιάσπαστη εικόνα της ελληνικής ποίησης. Τα δοκίμια αυτά διαπνέονται από αδέσμευτη μαχητική διάθεση και διατυπώνουν ένα διαχρονικό ελληνικό κανόνα. Το μέγιστο μέρος του έργου του (ποίηση, δοκίμια, θεατρικά έργα, μυθιστορήματα, διηγήματα, μεταφράσεις) είναι ανέκδοτο.
Ο Δημήτρης Πιστικός δεν αδιαφόρησε ποτέ για τη γενέτειρά του και π΄’αντοτε επιστρέφει στις ρίζες του για να προσφέρει και να αντλήσει έμπνευση και δύναμη. Στο χώρο της λογοτεχνίας συμπαραστάθηκε σε κινήσεις και λογοτεχνικά περιοδικά που είχαν σημεία αναφοράς τον αιτωλοακαρνάνικο χώρο και την ιδιαίτερη πατρίδα του. Εκτός από την πρώτη του εμφάνιση στην αγρινιώτικη «Διαλεκτική» συνεργάστηκε με τα περιοδικά «Αραμπάς», «Ίβυκος», «Παρουσία», «Τα Αιτωλικά», «Επίκαιρα Αιτωλοακαρνανίας», «Αναγγελία» κ.ά. Έγραψε και εκφώνησε ή δημοσίευσε αρκετά δοκίμια που αναφέρονται σε γεγονότα της τοπικής ιστορίας και ιδίως στον αιτωλοακαρνανικό ποιητικό χώρο. Επίσης, δοκίμια που αναφέρονται σε γνωστούς ή άγνωστους Αιτωλοακαρνάνες ποιητές, λογίους και ανθρώπους της τέχνης ζώντες και τεθνεώτες, που συνέλαβαν στη διαμόρφωση της «Αιτωλικής Σχολής». Έγραψε λήμματα για την Ανθολογία Αιτωλοακαρνάνων Λογοτεχνών που εκδόθηκε από την Ε.Α.Λ. το έτος 2002. Τέλος έγραψε και δημοσίευσε αρκετά ποιήματα που αναφέρονται σε τόπους της Αιτωλοακαρνανίας (Τριχωνίδα, Βλοχό, Μυρτιά, Μεσολόγγι, Αγρίνιο, Οινιάδες, Αχελώο, Στράτο, Καλυδώνα, Πλευρώνα, Θέρμο, Κόνισκα, Παναιτώλιο, Βάλτο, Αγγελόκαστρο κ.ά.).
ΧΑΡΗΣ Σ. ΠΑΤΣΗΣ
Πηγή: Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Ελληνικής Λογοτεχνίας από το Βυζάντιο μέχρι σήμερα, τόμος δέκατος ένατος, σελ. 316 εως 319

Χρήστος Καπράλος - Γλύπτης

Λεπτομέρειες

Δημοσιεύτηκε στις Παρασκευή, 09 Νοεμβρίου 2012 14:45

Παρακάτω παρουσιάζονται πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του γνωστού γλύπτη Χρήστου Καπράλου ο οποίος γεννήθηκε στο Παναιτώλιο.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

1909,  Γεννήθηκε στο Παναιτώλιο Αγρινίου. Απεβίωσε στις 20 Ιανουαρίου 1993 στην Αθήνα.

1929-1934,Σπούδασε ζωγραφική στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα με δάσκαλο τον Ουμβέρτο Αργυρό.

1934-1940,Σπούδασε γλυπτική στο Παρίσι, στις Ακαδημίες Grande Chaumiere και Colarossi, με δάσκαλο τον Marcel Gimond.

1940 , Επέστρεψε στην Ελλάδα όπου έμεινε και εργάστηκε στο χωριό του ως το 1946.

1946 , Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα.

1951,Πήγε για πρώτη φορά στην Αίγινα και από τότεκάθε καλοκαίρι ζούσε και εργαζόταν εκεί.

1962,Αντιπροσώπευσε την Ελλάδα στην Biennale της Βενετίας.

1963,Απέκτησε δικό του εργαστήριο στα Πλακάκια της Αίγινας.

1988,Τιμήθηκε με το GOTTFRIED – VO – HERDER – PREIS.

ΕΚΘΕΣΕΙΣ

ΑΤΟΜΙΚΕΣ

 1946,Αίθουσα “Παρνασσός», Αθήνα.

1950,Αίθουσα “Κεντρικόν», [ Κεραμικά ]

1953, Αίθουσα Εφημερίδας “ΤΟ ΒΗΜΑ », [ Πέτρες της θάλασσας ].

1957,Αίθουσα Ηλεκτρικής Εταιρείας Αθηνών – Πειραιώς, Αθήνα.

1962, Εκπροσώπησε την Ελλάδα στην Biennale της Βενετίας, Ιταλία.

1963, Martha Jackson Gallery, Νέα Υόρκη – Η . Π . Α .

1963, Park Gallery Detroit, Η . Π . Α .

1967, Cincinnati Art Museum, Η . Π . Α .

1969, Albert White Galleries, Τορόντο – Καναδάς .

1972, Hilton Gallery, Αθήνα [ Ζωγραφική ]

1981, Εθνική Πινακοθήκη – Αθήνα, [Γλυπτική 1960-1980]

ΟΜΑΔΙΚΕΣ

1962, Έκθεση Ελλήνων Καλλιτεχνών, Βελιγράδι – Γιουγκοσλαβία.

1963, Parke – Bernet Galleries, Νέα Υόρκη – Η . Π . Α .

1964, Frankische Gallerie am Marientor, Νυρεμβέργη – Γερμανία [ Έκθεση δύο καλλιτεχνών ]

1965, Έβδομη Πανελλήνια Έκθεση, Ζάππειο, Αθήνα International Carrara, Ιταλία Concorso Internazionale del Bronzetto, Πάντοβα – Ιταλία The Samuel Fleisher Art Memorial, Φιλαδέλφεια – Η . Π . Α .

1966, Sonsbeek ‘ 66 International, Arnheim – Ολλανδία

1967, Pittsburg International, Η . Π . Α . Concorso Internazionale del Bronzetto, Πάντοβα – Ιταλία

1971, Hakone Open – Air Museum International, Τόκιο – Ιαπωνία

1972, Biennale Βενετίας – Scultura nella Citta, Βενετία – Ιταλία

1973, Concorso Internazionale del Bronzetto, Πάντοβα – Ιταλία

1975, Sao Paolo Biennale, Βραζιλία

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΚΑΠΡΑΛΟΥ
(Αποσπάσματα από την ομιλία του Ακαδημαϊκού Χρύσανθου Χρήστου κατά την έκτακτη συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών της 28ης Μαρτίου 1995)

Πλάστης και γλύπτης ο Χρήστος Καπράλος, δημιουργός ενός έργου με απίθανη συνοχή και οργανικό χαρακτήρα, όπου το κάθε βήμα του εμπρός προετοιμάζεται από το προηγούμενο, αποτελεί με τη συνέπεια και τη συνέχεια του έργου του, μία από τις πλέον εξέχουσες φυσιογνωμίες στο χώρο της τέχνης.
Πρόκειται μάλιστα για γλύπτη από εσωτερική προδιάθεση και ανάγκη που ενώ έχει σαν αφετηρία του την ανθρώπινη μορφή και τη συγκεκριμένη οπτική πραγματικότητα, κατορθώνει πάντα να δίνει νέες διαστάσεις, στην πλαστική του δημιουργία. Στα πιο σημαντικά έργα του Καπράλου, έχουμε μία πλαστική που συνδυάζει τη λιτότητα και την εξωτερική ασφάλεια της αρχαϊκής τέχνης με τον προβληματισμό και την εσωτερική ανησυχία της σύγχρονης, την πηγαιότητα της έμπνευσης με την γνησιότητα της εκτέλεσης, τη μορφική πληρότητα με την εκφραστική δύναμη.
Γλύπτης όσο και πλάστης ο Καπράλος, δουλεύει με την ίδια ένταση την πέτρα και το μέταλλο και κατορθώνει να φτάσει σε διατυπώσεις που διακρίνονται για την μνημειακότητα και τη ρωμαλεότητα, την πειστικότητα και την αλήθεια τους, τον εκφραστικό πλούτο και την ποιότητά του. Είναι μάλιστα, ένας δημιουργός που κάνει το ανθρώπινο σώμα πραγματική δυνατότητα ερμηνείας και παράλληλα αποπνευμάτωσης του κόσμου.
Καθοριστικό στοιχείο στα έργα του από τα χρόνια 1940-46 είναι η ουσιαστική επαφή του με την αρχαϊκή ελληνική τέχνη και η αφομοίωση των τύπων της. Έτσι, στις πρώτες σημαντικές του προσπάθειες, συνδυάζει, τον περιορισμό στο ουσιαστικό με τη λιτότητα των μορφών, την αγάπη για τις μεγάλες επιφάνειες με τον τονισμό του τυπικού, την αυστηρή ισορροπία των όγκων με τη σαφήνεια των επιπέδων. Αυτό το βλέπουμε καθαρά σε πολύ πρώιμα έργα του όπως«η Αδελφή του γλύπτη», «ο Βοσκός», «η Βασίλω», «η Χαρίκλεια Παπαστράτου», που διακρίνονται για την πλαστική αλήθεια και την εσωτερικότητα των μορφών τους και κατορθώνει να δίνει εξαιρετικές εκφραστικές προεκτάσεις στο κοινό θέμα της προτομής.
Το ίδιο ολοκληρωμένη και πειστική είναι η πλαστική γλώσσα του Καπράλου και στα ολόσωμα αγάλματά του από την ίδια πρώιμη περίοδο της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, όπως «ο Χριστόφορος», «η Νούλα», «ο Βλάχος» και η«Μητέρα του γλύπτη» σε διάφορες στάσεις. Μάλιστα σε αυτά δεν είναι μόνο η λιτότητα των μορφών και η ισορροπία των όγκων, η τεκτονική βάση και η αρχαϊκή πάντα αυστηρότητα των διατυπώσεων, είναι η πλαστική αλήθεια του συνόλου που τον αιχμαλωτίζει.
Μακριά από κάθε επιφανειακό περιγραφικό ρεαλισμό, ο Καπράλος δίνει μια εκπληκτική αμεσότητα στα έργα του και κάνει την πραγματικότητα ομορφιά και αλήθεια. “Η Μητέρα του γλύπτη” θα μπορούσε να πει κανείς ότι είναι η ίδια η ζωή, που έχει αποκτήσει τη διαχρονική της διάσταση. Όρθια με το δεξή να κρατά το φουστάνι της, το αριστερό στο μάγουλό της, τα μάτια να κοιτάζουν χαμηλά, το βλέμμα της σε βαθιά περισυλλογή, η Μητέρα του γλύπτη, ακόμη κι αν δεν κατάγεται “ίσα από την Αθηνά την ακουμπισμένη στο κοντάρι της Ακρόπολης”, όπως παρατηρεί ένας μελετητής (1), συνδέεται αναμφίβολα με τα αρχαία έργα, τόσο στο πνεύμα όσο και στο μορφοπλαστικό λεξιλόγιο, με την τάση για ιδεαλιστική ανύψωση.
Την κατάληξη των αναζητήσεων του Καπράλου στην πρώιμη αυτή φάση της καλλιτεχνικής του δημιουργίας, τη βρίσκουμε στα ανάγλυφά του από το «Μνημείο της Μάχης της Πίνδου», στην “Κηδεία» της μητέρας του γλύπτη και στο “Χορό». Με το “Μνημείο της Μάχης της Πίνδου», που θα σκαλίσει στα χρόνια 1952-1956 σε πωρόλιθο Αίγινας και θα φθάσει σε μήκος τα 40 μέτρα και ύψος 110 εκατοστά, σε αναλογίες δηλαδή που μπορούμε σωστά να τις πούμε επικές, παρατηρεί ένας μελετητής ( 2), δίνει αναμφίβολα ο Καπράλος ένα από τα πιο σημαντικά σύνολα της σύγχρονης γλυπτικής.
Έργο που έχει τη δύναμη να ξεπεράσει το χρόνο, ο Χρήστος Καπράλος έρχεται να συνδυάσει τον ελληνικό παγανισμό με τη χριστιανική υπερβατική θέληση και τα προσωπικά του βιώματα με τις συλλογικές ανησυχίες. Είναι μία από τις μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της πλαστικής του 20ου αιώνα και ένας από τους γλύπτες που κατορθώνουν να δώσουν μια νέα και προσωπική ερμηνεία του ανθρώπου και του κόσμου.
Με το “Μνημείο της Μάχης της Πίνδου» με θέμα τον Πόλεμο και την Ειρήνη, χωρίς ίχνος εθνικισμού και σωβινισμού, δίνει αναμφίβολα ο Καπράλος ένα από τα πιο σημαντικά σύνολα της σύγχρονης γλυπτικής.
Τα χρόνια που ακολουθούν, ο Καπράλος ενδιαφέρεται για την κεραμική και δίνει έργα, τα οποία και πάλι συναντούν τις μορφές των κοροπλαστών της αρχαίας Ελληνικής Τέχνης. Η έκθεση των κεραμικών του 1950, έδειξε τις εξαιρετικές πραγματώσεις του Καπράλου στην κατεύθυνση αυτή και με την έκθεση με τις “Πέτρες της θάλασσας» του 1953, ο καλλιτέχνης φθάνει σε απαράμιλλους συνδυασμούς, που διακρίνονται για την πληρότητα των μορφών και την εκφραστική τους αλήθεια.
Μετά την έκθεση στην Αθήνα το 1957, της ζωοφόρου, το “Μνημείο της Μάχης της Πίνδου» θα προχωρήσει με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα σε νέες αναζητήσεις. Έτσι θα προχωρήσει στο σφυρήλατο χαλκό και μολύβι και θα καταλήξει στην τεχνική της αρχαίας Ελληνικής χαλκοπλαστικής με τη μέθοδο του χαμένου κεριού. Με τα χάλκινα αυτά έργα, εκπροσώπησε ο Καπράλος τη χώρα μας στην BIENNALE της Βενετίας το 1962. Είναι αυτή η BIENNALE που επέβαλε τον Καπράλο, σαν μία από τις πιο σημαντικές φυσιογνωμίες της σύγχρονης γλυπτικής. Έργα σαν τη “Νίκη», τις «Κόρες», τον «Κένταυρο», τα “Καλάβρυτα”κ.α., διακρίνονται για τις αφηρημένες διατυπώσεις και το εξπρεσιονιστικό πάθος, την εσωτερική ένταση και την πειστική φωνή.
Στις πιο χαρακτηριστικές προσπάθειες αυτής της περιόδου, τα χάλκινα του Καπράλου μεταβάλλονται σε καθολικά σύμβολα και υποβάλλουν τις ίδιες τις δυνάμεις της ζωής, κοσμογονικές και καταστροφικές. Τα ίδια περίπου χρόνια, τα καλοκαίρια στην Αίγινα, εργάζεται το ξύλο, το πουρί, το μάρμαρο. Τα ανθρωπόμορφα καθίσματα διακρίνονται για μία πολύ προχωρημένη σχηματοποίηση των μορφών και δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στις αφηρημένες διατυπώσεις. Αλλά, αναμφίβολα, τα γλυπτά σε ξύλο ( ξύλο ευκαλύπτου ) που θα δουλέψει ο Καπράλος τα τελευταία χρόνια, είναι αυτά που μας δίνουν μερικές από τις πιο συγκλονιστικές διατυπώσεις. Ο Καπράλος με τα έργα αυτά προχωρεί σε νέες πλαστικές διατυπώσεις με εκπληκτικές προεκτάσεις.
Ο κύκλος των γλυπτών που βασίζονται στα γλυπτά των αετωμάτων του Ναού του Δία της Ολυμπίας, η “Σταύρωση», το “Λιοτριβειό», οι ποταμοί “Κλάδεος”και “Αλφειός”και πολλά άλλα, με τη μνημειακότητα των μορφών, τη σχηματοποίηση, την έμφαση στο πρωταρχικό και επιβολή του καθολικού, δίνουν νέες απαντήσεις σε αιώνια ερωτήματα.
Πλάστης και γλύπτης, πηγαίος και γνήσιος ο Καπράλος, πλάθει τον πηλό, χύνει το χαλκό και σκάβει την πέτρα και το ξύλο, χρησιμοποιεί το πουρί και ασχολείται με το κεραμικό, για να δώσει πρόσωπα στις συναντήσεις του με τον κόσμο. Βιωματικές, ουσιαστικά, όλες του οι προσπάθειες, διακρίνονται για την εξωτερική τους πληρότητα και την εσωτερική τους αλήθεια. Στήνει μορφές που συνδυάζουν το ειδικό με το καθολικό, το εξωτερικό με το εσωτερικό, το τώρα με το πάντα. Μορφές που, επειδή είναι ριζωμένες στον τόπο τους και τη ζωή, δεν έχουν να φοβηθούν τίποτε από το χρόνο.
ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΧΡΗΣΤΟΥ  - ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΣ

 ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ

•  Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, “ΓΡΑΜΜΑΤΑ», σελ. 246, Δεκ. 1946

• Δ. Ευαγγελίδης, “ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ», τόμος 41, τεύχος 468, σελ. 48, 1946

• Θανάσης Απάρτης, “ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ», 15/11/1946.

• Αλ. Ξύδης, “ΤΕΤΡΑΔΙΟ», τόμος Α΄, τεύχος 2, σελ. 125, 1947

• M. Vayanow, “ATHENE”, vol. IX, No 3- Autumn 1948

• Άγγελος Σικελιανός, Εφημ. “ΤΟ ΒΗΜΑ”, 16/11/1950

• Ανατόλης Λαζαρίδης, “ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ”, Νο 67, σελ.793, 1950

• Δ. Ευαγγελίδης, “ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ”, τόμος 49, τεύχος 565, σελ. 128, 1951

• Μιλτ. Μεσεβρινός, “ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΥΣΗ”, σελ. 11, Ιαν. – Φεβρ. 1951

• “ΑΘΗΝΑΪΚΕΣ ΩΡΕΣ”, αριθ. 3, σελ . 24, Μάρτιος 1954

• Manolis Hatzidakis, “THE ATLANTIC”, p. 127, New York – USA 1955

• Τώνης Σπητέρης, “ΖΥΓΟΣ», Νο 19-20, σελ. 25, Αθήνα 1957

• Γ. Πετρής, “ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ», σελ. 490, Αθήνα, Ιούνιος 1957

• Κ.Γ.Ζ., “Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΑΣ», Νο 41, σελ. 334, Αθήνα 1957

• Γ.Μ. Σαββίδης, “ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», σελ. 22, Αθήνα 25/5/1957

• Γ. Μίγκος, “ΕΙΚΟΝΕΣ», σελ. 31, Αθήνα 28/5/1957

• Tonis Spiteris, “DAS KUNSTWERK”, No 1-2/XV, p.66, Munchen – Deutschland 1962

• H. Wescher, “QUADRUM”, No 13, p. 112 & 176, Bruxelles –Belqinue 1962

• Γ. Πετρής, “ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ», Νο 92, σελ. 158, Αθήνα 1962

• Χρύσανθος Χρήστου, “ΖΥΓΟΣ», Νο 77, σελ. 5, Αθήνα 1962

• “TIME”, New York – USA, Auqust 1963

• “VOGUE”, New York – USA, August 196

• Charles Spencer, “STUDIO”, vol. 165, p. 96, London – England 1963

• Βασ. Δανιάς, “ΔΙΑΛΕΧΤΙΚΗ», Νο 1, σελ. 10, Αγρίνιο 1965

• Ion Vlad, “ARTA PLASTICA”, No 8-9, P. 444, Bucarest – Romania 1965

• Charles Spencer, “SCULPTURE INTERNATIONAL”, No 4, p. 3, London – England 1967

• Chryssanthos Christou, “THE CHARIOTEER”, No 9, p. 44, New York - USA 1967

• Joseph Love, “ART INTERNATIONAL”, vol. XV, p. 65-66, Lugano – Switzerland 1971

ΒΙΒΛΙΑ

• Α. Ξύδης, “ΚΑΠΡΑΛΟΣ», εκδ. “Το Τετράδιο», Αθήνα 1947

• Γ. Μουρέλος – Τώνης Σπητέρης – “ΚΑΠΡΑΛΟΣ», Venise , MCMLXII , 1962

• Οδ. Ελύτης, “ΑΝΟΙΧΤΑ ΧΑΡΤΙΑ», εκδ. “Αστερίας», σελ. 453, Αθήνα 1974

• Α. Ξύδης, “ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΣ», εκδ. “Ολκός», Αθήνα 1976.

• “ΧΡΗΣΤΟΣ ΚΑΠΡΑΛΟΣ», εκδ. “Παπαστράτος ΑΒΕΣ», Αθήνα 1981

• Χρύσανθος Χρήστου – Μυρτώ Κουμβακάλη, “ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ 1800-1940», εκδ. “Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος” 1982.

• Χρύσανθος Χρήστου, “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΤΕΧΝΗΣ», εκδ. “Κωνσταντινίδη», σελ. 185-214, 1970.

• “ΚΑΠΡΑΛΟΣ – CAPRALOS », Δήμος Αγρινίου, εκδ. “ Provoli », Αθήνα 1996

Πηγή: Ιστότοπος Ν.Α. Αιτωλοακαρνανίας www.aitnia.gr